Kasım Gülek

M. Ş. Esendal'ın ölümü yalnız dostları için değil, memleket için telâfi edilmez bir boşluk bıraktı.

Esendal, birçok bakımlardan büyük vasıfları olan bir kıymet idi. Devlet adamı ve Sefir olarak memlekete hizmet etmiş, muharrir, ressam, bestekâr olarak tanınmıştı. Bütün bunların üstündeki büyük vasfı, kâmil insanlığı, vefalı dostluğu idi.

Genç yaşında politika hayatına giren Esendal, ittihat terakki devrinde Karakemal ve Ali Beylerle geceli gündüzlü çalıştı. Terakki ricalinin çok yakını idi, o devri çok iyi bilirdi ve bildiklerini yazdığını söylerdi. Günün birinde bunlar neşredilirsek Türk inkılâp gelişmesinin bu mühim devri hakkında aydınlatıcı bilgiler meydana çıkacaktır.

Milli Mücadeleye ilk günlerinde katılan Esendal'ı Atatürk çok sever, takdir ederdi. 1920 yılında milli hükümetin ilk sefiri oldu, ve yeni kurulan Azerbaycan hükümetine nezdine Bakü'ye gitti. Daha sonra Moskova Büyük Elçisi oldu. Yeni Rus rejiminin ilk günlerinde ihtilalinin ileri gelenlerini yakından tanımak fırsatını buldu. Çok iyi Rusça bildiği için Rusya ahvalini, Rus kafasının işleyişini iyi gördü. Gerçekten, belki dünyada Rusya ve Rus meselelerini en iyi bilenlerden idi.

Esendal'ın İran ve Efganistan'da büyükelçiliği Türk dış politikasının daima iftihar edeceği hizmet yılları oldu.

Türkiye'nin Şark memleketlerindeki mühim mevkiine ve önderliğine inanan Esendal, İran ve Efganistan'da vazife görürken bu mevkiin ne olabileceğini ispat etmişti.

Esendal bu iki memlekete sadece sefir değil, hükümetlerin ve hükümdarların en yakın müşaviri ve mutemedi idi. İran Şahı merhum Rıza Pehlevi'nin şahsi dostu idi ve Şahın ileri fikirli ıslâhat icraatında Esendal'ın teşvikleri mühim âmil oldu.

Esendal Efganistan'da bütün diğer sefirlerin hasedini çekerdi. Her cuma Sadrıazam Esendal ile gezmeye gider, akşama kadar beraber kalırdı. Efgan ricali, hemen bütün mühim devlet işlerinde mütalaâsından faydalanırdı.

Memleket politikasında Elazığ ve Bilecik Milletvekili olarak T.B.M. Meclisinde ve Genel Sekreteri olarak C.H.P.de hizmet etti.

Uzun yılar muhtelif mekteplerde hocalık eden Esendal gençliğe çok ümit bağlardı. Gençleri yetiştirmekten zevk alırdı. Genel Sekreterliğinin en büyük hizmeti gençliğe önem vermesi, gençlere milletvekili olarak Mecliste, bakan olarak hükümette vazife ve mesuliyet verme yolunda gayretleri oldu.

Son yıllarda memlekete politika ve devlet hizmetinde yer alan gençlerin çoğu Esendal'ın ileri sürdüğü elinden tuttuğu teşvik ettiği insanlar oldu.

Esendal çok taraflı bir insandı. Devlet ve politika adamlığı kadar sanatkâr tarafı da vardı. Fransız, Rus Fars dil ve edebiyatını çok iyi bilirdi. Türk cemiyetine derinden nüfuz eden hikâyeleriyle edebiyatımızda yer almış, içli besteleri musikimizde tanınmıştır. Fakat bütün bunların üstünde Esendal, eşsiz bir dost bir ağabey idi. Bütün dostlarına iyilik eder, kıymetli fikir ve mütalaâlarını esirgemezdi. Hırstan âri herşeyin üstünde memleketini düşünen kâmil bir insandı.

Esendal'ın ölümü ile Türk milleti kıymetli bir evlât, insanlık eşsiz bir kıymet kaybetti.
hayat öyküsü roman ve öyküleri siyasi hayati mşe fotoğrafları hakkinda yazilanlar webmaster