 |
|
|
Salim Sengil
Öykü ustasi Esendal üstüne söz açilinca sayfalar dolusu yazilabilir. Kisitli yazi isteginizle bu olasi degil. Gene de bu çerçeve içinde ne söylenebilirse genç kusaklara aktarmak isterim.
Otuz yil kadar önce, Ayasli ile Kiracilari adli romaninin basimini yaptigim sirada, kitabin arka kapagindaki satirlar arasinda, "Esendal, hikâye ve romanlariyla edebiyatimizin büyük öncüsüdür. Konu, biçim, öz ve anlatisi bakimindan kirk yil önce nasil yeniyse, bugün de yarin da yeni kalacaktir. Onun sanatinin büyüklügü buradan gelmektedir. Hayatimizda bugünkü kusagin yetismesinde Esendal, bir köprübasi olmustur. Gelecek kusaklarin da kisiliklerini kurabilmeleri için Esendal'i okumalari gerektigine inaniyorum" diye yazmisim. Bugün de hiç çekinmeden otuz yil önce söylediklerimi yineleyebilirim.
Esendal, 1916-1920'lerde yazmaya ve yayimlamaya baslamis. O yillarin ünlü iki öykü yazarimizi, Ömer Seyfettin ile Hüseyin Rahmi'yi örnek alacak olursak, bu öykücülerimizin yaninda Esendal'in gelecege dönük, çaginin önünde oldugunu görürüz. Yirmi yil atlayarak 1935-1940 yillarina geldigimizde gene öykü ve romanda ünlü iki yazarimizi, Sadri Ertem-Sabahattin Ali'yi de ele alalim. Esendal'in öncülügünü korudugunu söylersem bilmem abartmis mi olurum? Esendal'in Dost Yayinlari arasinda yayimladigim, "Temiz Sevgiler" adli öykü kitabina Tahir Alangu yazdigi önsözde, "Onun yapitlari edebiyatimizda gerekli yankilari uyandiramadi. Bu is onun yasarken kaçindigi, üzerine düsüp yapmak istemedigi bir seydi" demisti. Çok dogrudur. Esendal, alçakgönüllü, çekingen, kendi kösesinde bir karincanin sabirli, tükenmez gücüyle çalisirdi. Ama ne yaptigini çok iyi biliyordu kanimca. Sürekli konusmalarimiz sirasinda bana bir gün, "Sengil, üç türlü yazar vardir. Toplumun gerisinde kalan, ortada giden, bir de önünde olanlar.
Toplumun önünde gidenlerin zamaninda anlasilmasi çok ender yazara nasip olmustur. Yazarligin en hasi da budur. Alkisi geride ve ortada olanlar toplar. Ama gene de kisa bir süre sonra unutulup gitmeleri engellenemez" demisti.
|
|
 |
|
|
|
|
Gerçek Adini Niye Kullanmiyor?
Orhan Veli, bir yazisinda Esendal'in degisik imzalarla yazmasina deginmis, kisaca, "Sanati küçümsüyor, bu yüzden gerçek adini kullanmak istemiyor" diye yazmisti. Sicagi sicagina Esendal'i gördügümde çok suskun, bayagi buna bozulmus oldugunu gördüm. Konusunca bu tür yarginin gerçege aykiri oldugunu anlamistim: "Aslinda ben, politikada eskittigim adimi çok sevdigim sanatta kullanmak istemiyorum" diye yakinmisti. Bu açiklamanin altinda saniyorum, bir de su yatiyordu: Esendal, siyasal yasaminda en yüksek yerlerde bulunmus, deneyimli, kurt bir politikaciydi. CHP Genel Sekreteri iken, baskanin karsi koymasina ragmen, partiye taze kan saglamak amaciyla seçerek milletvekili yaptigi gençlerle, gide gide diktaya özenen, kendi partisi basbakani Recep Peker'i 36 kirmizi oyla Büyük Millet Meclisi'nde çok acimasizca devirivermisti. Bu girisim siyasal tarihimize 35'ler olayi olarak geçmistir. Kirmizi oylar sayildiktan sonra salona giren Esendal, "Kirmizi oy kullanacagim, tutanaga geçsin" demis.
36. oyu vermis ise de, grubun adi 35'ler olarak kalmistir. Böylesine etkili bir kisinin öykülerini sagliginda yayimlarken gelecek yankilara geregince güven duyamayacaginin ve dogru ölçütü alamayacaginin kuskusu yatmaktaydi. Bu nedenle öykülerini degisik imzalarla yayimlamayi daha dogru yol olarak görüyordu. Yayimladigim "Seçilmis Hikâyeler" dergisinde M. Ogulcuk, Suut Kemal Yetkin'in çikardigi "Sanat ve Edebiyat"ta Mustafa Yalinkat imzasini kullanirdi. "Sanat ve Edebiyat"in bir sayisinda "Sahan Külbastisi" adli öyküsü çikmisti. O hafta Ismet Pasa, Çankaya Cumhurbaskanligi Kösküne ögle yemegine çagirir. Sofrada sahan külbastisi vardir. Sonra bana Esendal anlatirken, "O, okumaz. Biri kulagina fisildamis olacak" dedi. Esendal'in yayimladigim kitaplarinda, yalniz soyadini kullanmamin nedeni: Onun yakinlarini hep soyadlariyla çagrisi beni etkilemisti. Sagliginda, belli sakincalarla kullandigi degisik adlardan birini ölümünden sonra seçemezdim.
Saygi duydugum ve sevdigim büyük ustamizin bu seslenisini ben de kendi kitaplarimda kullanarak anitlastirmak istedim.
Somut dergisinin Esendal Arastirmasi'na gelen yanitlar
|
|
|
